Hulptechnologie: software en hardware

Waarneembaar maken

Het waarneembaar (lees: toegankelijk) maken van digitale content kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Je kunt de modaliteit van content veranderen. Bijvoorbeeld door iets wat je kunt zien om te zetten naar iets wat je kunt horen of voelen. Daarnaast kan het ook betekenen dat visuele content op een manier wordt gepresenteerd die beter zichtbaar en begrijpelijk is, waardoor het voor iedereen makkelijker leesbaar wordt. Denk aan functies zoals het inzoomen van tekst, het aanpassen van kleur, het wijzigen van lettertypes of regelafstanden. Met hulptechnologieën en toegankelijke publicaties is dit allemaal mogelijk. Verschillende tools zoals schermleessoftware, vergrotingssoftware, dyslexiesoftware en brailleleesregels stellen je in staat om content te ervaren op een manier die het beste aansluit bij jouw behoeften.

Tekst voorlezen met schermleessoftware

Schermleessoftware leest alles voor wat er op je scherm staat, inclusief de eigenschappen van de elementen. Als voorbeeld nemen we een knop ‘Versturen’. De software leest niet alleen de tekst die op de knop staat voor, in dit geval ‘Versturen’, maar vertelt je ook dat het een knop is. Dit geldt ook voor hyperlinks, koppen, menu-items, formuliervelden et cetera. Het vertaalt dus alle (visuele) digitale informatie naar spraak. 
Met sneltoetsen die speciaal voor schermlezers zijn, kun je snel door de inhoud van een pagina navigeren en knoppen bedienen. Zo kun je bijvoorbeeld direct van kop naar kop springen of van hyperlink naar hyperlink navigeren.

Deze sneltoetsen maken het ook mogelijk om interactieve functies snel te gebruiken. Dat gebruik is belangrijk, omdat schermleessoftware de inhoud van boven naar beneden leest, zonder te stoppen. Zonder sneltoetsen zou je het hele scherm moeten laten voorlezen, inclusief menu's, advertenties en andere niet-essentiële informatie. Door snel van kop naar kop te springen, krijg je snel een overzicht van de belangrijkste inhoud en navigeer je direct naar de juiste informatie, zoals de inlogknop, zonder alles eerst de hele pagina te hoeven doorlopen.

Op de meest gangbare besturingssystemen zit een eenvoudige versie van schermleessoftware geïnstalleerd die naar wens kan worden geactiveerd. Bijvoorbeeld Windows Verteller, iOS VoiceOver en Android Talkback.

Video: Bekijk onderstaande (Engelse) video Screen Reader Demo for Digital Accessibility voor een demonstratie van schermleessoftware. De video komt van een externe bron en is (nog) niet voorzien van audiodescriptie. Tekst van het artikel loopt door onder de video.

Vergrootsoftware als beeldschermloep

Met vergrootsoftware verander je je beeldscherm min of meer in een loep. Alle inhoud op je scherm wordt vergroot zonder dat de lay-out en verhoudingen van de elementen op het scherm veranderen. Een website met twee kolommen blijft dus een website met twee kolommen. Dit in tegenstelling tot een ingezoomde webpagina of een website in een andere schermresolutie bekijken. Daarbij zullen de lay-out en verhoudingen namelijk wel veranderen, en komen de kolommen onder elkaar komen te staan.

Naast vergroten kun je met vergrootsoftware meestal ook aanpassingen in de weergave van kleur doen. Bijvoorbeeld, specifieke kleuren uitsluiten of omzetten, een negatieve weergave van kleuren en het vergroten van contrast. 

De meeste besturingssystemen bevatten een eenvoudige versie van vergrootsoftware die naar wens kan worden geactiveerd.

Video: Bekijk onderstaande video Digitale toegankelijkheid en het gebruik van vergrotingssoftware voor een demo van de software. De video komt van een externe bron en is (nog) niet voorzien van audiodescriptie. Tekst van het artikel loopt door onder de video.

Dyslexiesoftware

Dyslexiesoftware is een hulptechnologie die speciaal is ontworpen om mensen met dyslexie te ondersteunen. Dyslexie is een leerstoornis die invloed heeft op de vaardigheid om woorden te herkennen, lezen en spellen. Deze software helpt om die moeilijkheden te compenseren. Het is gemaakt om de lees- en schrijfvaardigheden te verbeteren en om zelfstandiger te functioneren, zowel in het onderwijs als in het dagelijks leven. Dyslexiesoftware bevat een voorleesfunctie met meeleescursor (karaokelezen) en de mogelijkheid om tekstweergave en vormgeving aan te passen. Ook hiervoor is het belangrijk dat de toegankelijkheid van een digitale publicatie goed op orde is.

Er zijn verschillende soorten dyslexiesoftware, waaronder:

• Tekst-naar-spraak (TTS): teksten worden hardop voorgelezen, zodat je de tekst kunt horen in plaats van lezen. Dit is nuttig als je moeite hebt om woorden te decoderen.
• Spraak-naar-tekst (STT): gesproken tekst wordt omgezet naar geschreven tekst. Dit is handig als je moeite hebben met schrijven of typen.
• Spelling- en grammaticahelpers: bij sommige dyslexiesoftware wordt extra spelling- en grammaticacontrole aangeboden. Deze is specifiek is afgestemd op de uitdagingen van dyslexie, zoals het verbeteren van de herkenning van veelgemaakte fouten.
• Visuele hulpmiddelen: dit biedt visuele ondersteuning, waaronder het highlighten van tekst of het aanpassen van lettertypes en achtergrondkleuren om de leesbaarheid te verbeteren.
• Oefenprogramma’s: deze programma’s zijn speciaal ontwikkeld om lees- en spellingsvaardigheden te trainen door middel van interactieve oefeningen en games.

Brailleleesregel

Een brailleleesregel is hardware die je kunt koppelen aan een computer of een mobiel apparaat. Hiermee wordt digitale tekst omgezet naar braille. Zo'n brailleleesregel bestaat uit een rij met naast elkaar steeds een set van 8 puntjes (2 bij 4 puntjes). De puntjes komen omhoog, waardoor ze voelbare brailletekens vormen. Zodra je verder navigeert naar andere inhoud op een scherm, worden de brailletekens ververst. Je kunt steeds één regel tekst per keer waarnemen en ‘ziet’ dus telkens maar een klein deel van de content.

De brailleleesregel wordt doorgaans aangestuurd door schermleessoftware. Dit is dus een voorbeeld waarbij meerdere hulptechnologieën, in dit geval spraak en braille, gecombineerd gebruikt worden. Een brailleleesregel bevat naast de brailleregel ook knoppen om software en digitale content te bedienen en om te kunnen navigeren. Net als bij schermleessoftware werkt een brailleregel lineair en heb je slechts een klein deel van het scherm ‘in beeld’, waardoor het van belang is dat digitale content goed is opgebouwd en dus toegankelijk is. De software moet de digitale informatie goed kunnen vertalen naar braille.

Video: Voor een demo van de hardware kun je onderstaande video bekijken: Hoe lees je met brailleleesregel? De video komt van een externe bron en is (nog) niet voorzien van audiodescriptie. Tekst van het artikel loopt door onder de video.

Bedienbaar maken

We hebben het nu vooral gehad over de waarneembaarheid van digitale content, maar ook de bruikbaarheid, ofwel de bediening van de technologie is belangrijk. Voor iedereen, maar vooral voor mensen met een (visuele) beperking, is het van essentieel belang dat digitale technologie intuïtief en eenvoudig te bedienen is. Dit gaat verder dan alleen het aanpassen van de interface; het omvat alles van stembesturing tot toetsenbordnavigatie en het gebruik een schermlezer.

Spraakbesturing

Een van de belangrijkste vormen van bediening van deze hulptechnologieën is spraakbesturing. Hiermee kun je software gesproken opdrachten geven en laten uitvoeren. Dit kunnen moeilijke of geavanceerde spraakopdrachten zijn, waarmee je door content kunt navigeren en zoeken. Om de interactieve onderdelen te bedienen, moet de content toegankelijk worden ontwikkeld.

Video: Bekijk de video Voice control demo with Mary om te zien hoe spraakbesturing kan werken. De video komt van een externe bron en is (nog) niet voorzien van audiodescriptie. Tekst van het artikel loopt door onder de video.

Aangepaste bediening

Voor mensen met bijvoorbeeld een tremor in de hand is het bedienen van een muis soms niet mogelijk. Hulpsoftware zoals schermleessoftware ondersteunt het gebruik van digitale content door middel van sneltoetsen om dit probleem te ondervangen. Voorwaarde is wederom dat de digitale content goed en volgens richtlijnen ontwikkeld is en dat de hulpsoftware goed gebruik kan maken van belangrijke (snel)toetscombinaties, zodat geen onverwachte dingen gebeuren. 

Daarnaast is er nog een heel scala aan manieren om software te bedienen. Eerder hebben we de bediening via een brailleleesregel al uitgebreid besproken, maar er kan ook gebruik gemaakt worden van bijvoorbeeld ‘externe’ hulpmiddelen, als een hoofd- of kinaanwijzer, een mondstok, een enkelvoudige schakelaar, een oogvolgsysteem, een nip-en-blaassysteem.

Dit soort hardware noemen we ‘switches’ of schakelapparatuur. Er is een grote verscheidenheid aan systemen, maar de meeste systemen bedienen vaak maar één punt tegelijk en maken vaak gebruik van een virtueel toetsenbord. Het gebruik van toetscombinaties, pinchen, scrollen en slepen is dan moeilijk of zelfs onmogelijk. Hetzelfde kan gelden voor snelle handelingen, zoals dubbelklikken. Deze moeten dus ook op een andere manier uitgevoerd kunnen worden.

Video: Beroemd gebruiker van dergelijke software is Stephen Hawkins. Bekijk de video 'Intel Labs collaborated with Dr. Stephen Hawking on .NET-based assistive technology solution', waarin hij toont hoe de combinatie van software en hardware het mogelijk maakt om met de beweging van zijn wang een computer te bedienen. De video komt van een externe bron en is (nog) niet voorzien van audiodescriptie. Tekst van het artikel loopt door onder de video.