Ben je nieuw in toegankelijkheidsmetadata? Dit artikel vraagt wat voorkennis, dus lees dan eerst andere artikelen in thema Metadata.
1. Selectie van metadata
Allereerst; niet alle metadata uit de ONIX-lijsten of Schema.org classes moeten gevuld worden. Hoe meer hoe beter, maar nog beter is om alles betrouwbaar en consistent te vullen en daarvoor een selectie te maken van metadata om mee te starten. Gelukkig hoef je niet zelf het wiel uit te vinden. Nationaal en internationaal zijn er al verschillende partijen bezig met toegankelijkheidsmetadata. Vanuit de Accessibility Metadata Display Guide for Digital Publications 2.0 kun je al een selectie maken van relevante metadata. Deze richtlijn beschrijft hoe metadata vertaald kan worden naar begrijpelijke informatie voor de lezer. Daarmee maakt het ook direct een selectie van belangrijke metadata. Ook in Nederland zijn voor verschillende partijen deze richtlijn het uitgangspunt. Het artikel Waardevolle metadata voor de lezer beschrijft de richtlijn.
Hoe pak je dat praktisch aan? Ga naar de technische specificaties bij de richtlijn. Dat is Display Techniques for EPUB Accessibility Metadata 2.0 als metadata in een EPUB je uitgangspunt is. Of Display Techniques for ONIX Accessibility Metadata 2.0 als ONIX je uitgangspunt is.
Op deze pagina’s staat precies beschreven hoe je metadata converteert naar de begrijpelijke tekst die vanuit de richtlijn wordt geadviseerd. Iedere sectie bevat een onderdeel ‘Understanding the variables’ daarin staat exact welke variabelen nodig zijn om tot waardevolle informatie voor de lezer te komen. Deze variabelen zijn de metadata die je daarvoor gevuld moet hebben. Bij ONIX wordt de codelist en bijbehorende code genoemd. Bij EPUB de ‘properties’ en bijbehorende ‘values’ uit Schema.org. Doorloop deze specificaties en selecteer de metadata die genoemd worden.
2. Filter op automatisch te vullen toegankelijkheidsmetadata
Je hebt nu een lijst aan metadata die je gaat vastleggen. Je moet per individueel product informatie gaan vastleggen over de toegankelijkheid. Gelukkig hoef je niet per individueel product steeds weer opnieuw onderzoek te doen. Zeker als toegankelijkheid een onderdeel van je productieproces is, kun je bijna automatisch metadata toekennen aan publicaties. Veel van de eigenschappen die bijdragen aan toegankelijkheid zijn bijvoorbeeld al vastgelegd in richtlijnen of instructies die je meegeeft aan auteurs of redacteuren. Of in afspraken die je maakt met DTP-ers, zetters of producenten van EPUB’s. En ook uit de standaard eigenschappen van je publicaties die toegevoegd zijn via sjablonen of templates kun je informatie halen om toegankelijkheidsmetadata te vullen. Denk bijvoorbeeld aan een goede koppenstructuur die in iedere publicatie terugkomt. Afspraken die je hebt gemaakt over het wel of niet toevoegen van beeldbeschrijvingen. Of het genereren van een inhoudsopgave in je EPUB.
Loop ieder item uit de lijst aan metadata die je gaat vastleggen langs. Beoordeel of je het item al kunt vullen aan de hand van instructies, richtlijnen, afspraken of templates. Daarmee creëer je een overzicht van welke metadata per publicatie voor je gehele fonds of een serie binnen je fonds automatisch gevuld kan worden. Natuurlijk is het belangrijk dat je kunt vertrouwen op deze bronnen en afspraken. Anders sla je onjuiste toegankelijkheidsmetadata op en kan de informatie over toegankelijkheid misleidend worden. Toetsing hierop kun je meenemen in de algemene kwaliteitscontroles.
3. Integreer niet automatisch te vullen toegankelijkheidsmetadata in je werkproces
Na de vorige stap blijven er wellicht nog wat metadata-items over waarbij je niet op voorhand kunt zeggen hoe ze per individuele publicatie gevuld gaan worden. Per item moet je uitzoeken welke informatie je nodig hebt om deze te kunnen vastleggen. Waar in je productieproces is deze informatie (het snelst) voorhanden? Kan deze informatie daar vastgelegd worden en op welke manier, zodat het naadloos opgenomen wordt in het ONIX-record bij de publicatie of in de EPUB zelf. Integreer met deze informatie het vastleggen van deze metadata in je productieproces.
4. Maak opslaan en delen van metadata technisch mogelijk
Metadata is een estafettestokje van informatie dat in de uitgeefketen doorgegeven wordt. Zodat het uiteindelijk bij de lezer terecht komt. Maar ook instanties die handhaven op toegankelijkheid en inkopers zullen wellicht vragen naar de metadata van je fonds. Gelukkig maakt toegankelijkheidsmetadata gebruik van bestaande systemen. Reguliere metadata wordt veelal gedeeld via ONIX en ingesloten met Schema.org in EPUB’s. Onderzoek daarom hoe deze informatie nu al wordt opgeslagen, zodat toegankelijkheidsmetadata daarop kan meeliften, zonder dat er een volledig nieuw metadatasysteem ontwikkeld moet worden. Het CB ondersteunt in het aanleveren van toegankelijkheidsmetadata in hun systeem.
Aan de slag
Het is evident dat een uitgeverij toegankelijkheidsmetadata moet integreren. Het levert belangrijke informatie op voor de lezer (met of zonder beperking) en het is verplicht volgens de wet. Aan het eind van de keten staat een groot deel van distributeurs en leveranciers van digitale boeken klaar om toegankelijkheidsmetadata te ontvangen van uitgeverijen.
De stappen in dit artikel geven globaal aan hoe je het toepassen van toegankelijkheidsmetadata aanpakt. Het kan niet helemaal voorkomen dat er aanpassingen gedaan moeten worden in je uitgeefproces. Hoe groot die zijn, hangt sterk af van de inhoud en complexiteit van je publicaties en de inrichting van je werkprocessen. Voor sommige uitgeverijen zal toegankelijkheidsmetadata een rol gaan spelen in het gehele proces. Andere uitgeverijen kunnen nu al instellen wat de standaardwaarden worden van alle metadata en hoeven daar eigenlijk verder niet meer naar om te kijken. De impact op je organisatie wordt pas duidelijk zodra je deze stappen doorloopt en ermee aan de slag gaat.
