Statische paginering
De toegankelijkheidsstandaard EPUB Accessibility 1.1 beschrijft nauwkeurig hoe je consistent gebruik kunt maken van paginanummering. Daarmee zorg je ervoor dat de navigatiefunctie in readers gebruiksvriendelijk, betrouwbaar en robuust werkt. Maar voordat we de aanbevelingen van EPUB Accessibility 1.1 induiken is het handig om te weten wat het verschil is tussen een dynamisch gepagineerd en een statisch gepagineerd boek is.
- Een statisch gepagineerd boek is een boek waarbij de pagina’s altijd en voor iedereen hetzelfde zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor een papieren boek, maar ook voor een statisch gepagineerd digitaal boek zoals bijvoorbeeld gebaseerd op een PDF. Ook in EPUB kunnen digitale publicaties statisch gepagineerd zijn. En hoewel de pagina’s er voor iedere reader en voor iedere lezersinstelling er ander uit ziet, staat paginanummering ook daar altijd op dezelfde plek in de inhoud. Ook als een gebruiker de publicatie gebruikt op een klein scherm en de letters heeft vergroot.
- Een dynamisch gepagineerd boek is een boek waarbij de paginaovergangen en paginanummering afhankelijk is van de reader, de software, gebruikersinstellingen en schermformaat waarmee het boek gelezen wordt. Stelt een gebruiker grote lettertypen in, dan passen er minder woorden op één pagina. Doorgaans bepaalt de reader de nummering van de pagina’s en verschillen deze van lezer tot lezer.
Wanneer paginering toepassen in EPUB
EPUB Accessibility 1.1 beveelt aan om paginanummering overeenkomstig met het papieren equivalent toe te voegen aan een e-book als één van de volgende gevallen het waar is:
- De EPUB-maker geeft de EPUB uit als een equivalent van een statisch gepagineerd papieren of digitaal boek.
- De EPUB-maker geeft de EPUB uit als een alternatief van een statisch gepagineerd boek in een omgeving, waarbij het redelijk is om te denken dat beide versies van het boek gebruikt worden. Bijvoorbeeld een educatieve setting.
- De EPUB-maker geeft de EPUB en het statisch gepagineerd boek uit vanuit een workflow, waarbij het behoud van de statische paginanummering in beide formaten mogelijk is.
Daarnaast mag een EPUB-maker ook paginanummering toevoegen ook als er geen statisch gepagineerd equivalent bestaat.
Hoe paginering toepassen in EPUB
Als er statische paginanummers aan een EPUB worden toegevoegd, dan moeten deze voldoen aan een aantal voorwaarden.
Bron benoemen
Het kan voorkomen dat boeken van een verschillende druk, hardcovers en softcovers verschillende nummering hanteren. De lezer van een EPUB moet kunnen achterhalen op welk equivalent de nummering is gebaseerd. Uiteraard als dat equivalent er is. Daarom moet in het ‘package’ bestand van de publicatie het ISBN genoemd worden van het (papieren) equivalent. Dit gebeurt onder de noemer pageBreakSource met bijvoorbeeld de volgende code:
<meta property="pageBreakSource">urn:isbn:9876543210123</meta>
Meer informatie over metadata in een EPUB en het ‘package’-bestand is te lezen in dit artikel.
Paginalijst
Er moet een paginalijst in de EPUB worden gevoegd. Deze lijst gebruikt de e-reader om de functie voor direct navigeren naar pagina’s mogelijk te maken. In deze lijst moeten links opgenomen worden naar pagina’s behorende bij de nummering. De paginalijst verwijst minimaal naar alle paginamarkeringen die opgenomen zijn in de EPUB. Daaronder vallen alle pagina’s die overgenomen zijn uit het (papieren) equivalent. Dit hoeven niet noodzakelijkerwijs alle pagina’s te zijn uit het equivalent. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat lege pagina’s uit het equivalent niet in de digitale variant staan. Deze pagina’s hoeven niet terug te komen in de paginalijst. De paginalijst kan opgenomen worden in hetzelfde bestand als de inhoudsopgave. De code kan er bijvoorbeeld als volgt uitzien:
<nav epub:type="page-list" hidden="hidden">
<ol>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page001">1</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page002">2</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page003">3</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page004">4</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page005">5</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page006">6</a></li>
<li><a href="dedicon_overKleur.xhtml#page007">7</a></li>
</ol>
</nav>
Paginamarkeringen
Het toevoegen van paginamarkeringen is optioneel volgens EPUB Accessibility 1.1. Maar toevoegen van statische paginanummers en een paginalijst wordt complex zonder paginamarkeringen. Met behulp van paginamarkeringen kun je in EPUB-software bijvoorbeeld snel geautomatiseerd een paginalijst genereren.
Paginamarkeringen worden – indien juist gecodeerd – universeel begrepen door e-readers en gekoppeld aan navigatiefunctionaliteiten van die readers. Zo kan een gebruiker bijvoorbeeld met hulpsoftware achterhalen op welke pagina die zich op dat moment bevindt. Ook kan het bladeren tussen pagina’s zonder steeds naar de paginalijst terug te gaan.
Paginamarkeringen kunnen in lopende tekst toegevoegd worden. Ze staan op dezelfde plek als in het equivalent. Ook als dat midden in een zin is. De code kan er bijvoorbeeld als volgt uitzien:
<p>Dit voorbeeld illustreert welke problemen
<span id="page003" epub:type="pagebreak" role="doc-pagebreak">3</span>
het op kan leveren als je alleen kleur gebruikt om informatie over te dragen.</p>
Vanzelfsprekend komt de nummering van paginamarkeringen idealiter overeen met het statisch gepagineerde equivalent. Markeringen van lege pagina’s blijven bij voorkeur staan. Als er sprake is van gesynchroniseerde tekst en audio in de EPUB, dan worden de paginamarkeringen als ‘skippable’ gemarkeerd. Anders worden paginamarkeringen voorgelezen in de lopende tekst. Meer informatie daarover vind je in artikel EPUB als geavanceerd luisterboek.
Technieken
De manier waarop je paginanummering toevoegt aan je EPUB staat beschreven in het technisch document behorende bij de EPUB Accessibility 1.1. Inclusief code-voorbeelden. Ook de Accessible Publishing Knowledge Base van DAISY geeft uitgebreid informatie over hoe je paginanummering toepast.
