Maak toegankelijkheid van EPUB helder met metadata

Je publicatie voldoet aan de toegankelijkheidseisen die standaard EPUB Accessibility stelt. Het e-book is daarmee op verschillende manieren te gebruiken. Een klant kan het boek volledig luisteren met tekst-naar-spraak software of op de tast lezen met een brailleleesregel. Informatie over deze mogelijkheid, leg je vast in toegankelijkheidsmetadata.  

Een pakketje toegankelijkheidsmetadata

Als je een EPUB uitpakt, bestaat het uit vele verschillende mappen en bestanden. Het ‘package’ bestand is het bestand met de extensie .opf. De afkorting opf staat voor Open Package File. Dit bestand bevat informatie in XML-format over de publicatie. Deze informatie is ingedeeld in drie onderdelen:

• Metadata: Hier staan bijvoorbeeld de titel, auteur, datum en het ISBN. Dit is ook de plek voor toegankelijkheidsmetadata.  
• Manifest: Hier staan verwijzingen naar alle items waaruit de publicatie bestaat. Dit zijn bijvoorbeeld de XHTML-bestanden met de inhoud, maar ook CSS-bestanden, afbeeldingen, lettertype-bestanden. Aangegeven kan worden wat de rol van een bestand is. Bijvoorbeeld dat het een navigatie-bestand is, of een omslagafbeelding.  
• Spine: Hier staan id’s van de bestanden die in het Manifest staan. Met de Spine wordt bepaald welke inhoud in welke volgorde getoond wordt in het boek. Het bepaalt dus wat een lezer te zien krijgt wanneer het van voor naar achter bladert in het digitale boek.  

De informatie over het mogelijke gebruik en de toegankelijkheid van de publicatie komt dus te staan in het ‘package’ bestand in onderdeel Metadata. Voor deze toegankelijkheidsmetadata wordt de vocabulaire en structuur van standaard Schema.org gebruikt. Welke vocabulaire gebruikt wordt, lees je hierna.  

Toegankelijkheid samengevat in properties

Het kunnen waarnemen van een publicatie is essentieel om de publicatie te kunnen lezen. Daarom is hier veel aandacht voor binnen toegankelijkheidsmetadata. In de vocabulaire van Schema.org wordt onderscheid gemaakt tot hoe de publicatie initieel waargenomen verwacht te worden (horen, voelen, zien) met property accessMode. En op welke wijze de publicatie waargenomen kan worden met property accessModeSufficient. Een verwarrend onderscheid dat we iets verderop uitleggen.  

De eerste property accessMode is volgens EPUB Accessibilty 1.1 verplicht te vullen. Net als accessibilityFeature en accessibilityHazard. accessibilityFeature zegt iets over toevoegingen die gedaan zijn ten behoeve van toegankelijkheid. accessibilityHazard geeft informatie over of een publicatie gevaar kan opleveren. Bijvoorbeeld een fysieke reactie.

EPUB Accessibilty 1.1 beveelt aan om de publicatie ook te voorzien van property accessModeSufficient en de accessibilitySummary.  

Codevoorbeelden

We geven code-voorbeelden die van toepassing zijn voor EPUB3. De waarden die we als voorbeeld geven kunnen ook gebruikt worden in EPUB2, Audiobooks en in HTML. De codering ziet er dan alleen iets anders uit. Via Schema.org Accessibility Metadata - Accessible Publishing Knowledge Base (daisy.org) zijn voorbeelden van deze codes te vinden.  

accessMode: metadata over soorten inhoud (verplicht)

accessMode is de menselijke zintuigelijke modus waarin de content wordt aangeboden aan de gebruiker. Dus, of de content bestaat uit hoorbare, voelbare, zichtbare of tekstuele informatie. Mogelijke waarden bij dit metadataveld zijn: audible, tactile, visual en textual. Deze waarden kunnen als lijst toegevoegd worden aan dit metadataveld.  

Bij het vullen van deze waarde kun je nog even loslaten hoe toegankelijk een publicatie is voor iemand. Dus bijvoorbeeld of er beeldbeschrijvingen zijn gegeven bij aan afbeelding. Het gaat hier puur om welke types content een publicatie allemaal bevat:

• Publicatie bevat tekst: voeg dan textual toe aan de metadata. Dit geldt alleen voor échte tekst. Dus geen afbeelding van tekst.  
• Publicatie bevat content in visuele vorm: voeg dan visual toe aan de metadata. Dit geldt voor afbeeldingen, afbeeldingen van tekst, maar ook andere visuele informatie zoals video. Dit geldt alleen voor visuele informatie die nodig is om de publicatie te begrijpen. Waarde ‘visual’ mag weggelaten als er alleen decoratieve afbeeldingen staan in een publicatie of als alleen een omslag is toegevoegd of een logo van de uitgeverij.  
• Publicatie bevat content in auditieve vorm: voeg dan auditory toe aan de metadata. Dit geldt bijvoorbeeld voor ingesloten audiotracks of audio in video. Ook hiervoor geldt: deze waarde hoeft niet toegevoegd te worden als alle audio decoratief is. Bijvoorbeeld achtergrondgeluid of muziek bij een video.  
• Publicatie bevat digitale tactiele content: voeg dan tactile toe aan de metadata. Deze waarde zal voor uitgeverijen vrijwel nooit van toepassing gaan. Dit wordt doorgaans alleen toegepast door gespecialiseerde organisaties die content optimaliseren voor een specifieke doelgroep. Het gaat hier niet om content die om te zetten is naar tactile vorm via een brailleleesregel zoals tekst.  

Voorbeelden maken dit metadataveld duidelijker:

Voorbeeld 1. 

Bestaat een EPUB alléén uit tekst dan moet aan een EPUB de volgende metadata toegevoegd worden:

<meta property=”schema:accessMode”>textual</meta>

Voorbeeld 2. 

Bestaat een EPUB uit tekst én afbeeldingen dan moet aan een EPUB de volgende metadata toegevoegd worden:

<meta property="schema:accessMode">textual</meta>

<meta property="schema:accessMode">visual</meta>

Voorbeeld 3. 

Bestaat een EPUB uit tekst met video dan moet aan een EPUB de volgende metadata toegevoegd worden:

<meta property="schema:accessMode">textual</meta>

<meta property="schema:accessMode">visual</meta>

<meta property="schema:accessMode">auditory</meta>

Voorbeeld 4. 

Bestaat een EPUB uit tekst en afbeeldingen van tekst dan moet aan een EPUB de volgende metadata toegevoegd worden:

<meta property="schema:accessMode">textual</meta>

<meta property="schema:accessMode">visual</meta>

Voorbeeld 5. 

Bestaat een EPUB uit alleen afbeeldingen van tekst dan moet aan een EPUB de volgende metadata toegevoegd worden:

<meta property="schema:accessMode">visual</meta>

Het vullen van accessMode met textual, visual, auditory en tactile is verplicht volgens EPUB Accessibility 1.1. Naast deze waarden zijn er nog een aantal content-specifieke waarden mogelijk. Deze waarden specificeren de content in visuele vorm. Het is niet verplicht deze velden ook toe te voegen. De informatie kan echter belangrijk zijn voor een lezer. Met die informatie kan de lezer bijvoorbeeld – in combinatie met andere metadata – beoordelen of een boek bruikbaar is. Het kan bijvoorbeeld besluiten om verder te zoeken naar een andere publicatie als alle wiskundige informatie visueel aangeboden wordt en andere metadata aangeeft dat er geen alternatieve weergave van die wiskundige informatie beschikbaar is. Het kan ook besluiten dat het juist wel het boek gebruikt omdat het een geen wiskunde boek is en het overkomelijk is dat de lezer een enkel wiskundig voorbeeld mist.  

Deze contentspecifieke waarden zijn: chartOnVisual, chemOnVisual, colorDependent, diagramOnVisual, mahtOnVisual, musicOnVisual, textOnVisual. De definities van deze waarden zijn te vinden op de pagina Schema.org Accessibility Properties for Discoverability Vocabulary (w3.org).  

accessModeSufficient: metadata over manieren van lezen (aanbevolen)

Met metadataveld accessMode is bekend op welke manieren alle verschillende inhoudstypes van een publicatie kunt waarnemen. Maar dit veld maakt niet direct duidelijk welke manier je minimaal nodig hebt om alle inhoud te kunnen waarnemen. Er kan bijvoorbeeld aangegeven zijn dat een publicatie bestaat uit tekst (textual) en beeld (visual). Met schermlezers kun je alle tekst lezen, maar niet het beeld. Tenzij al het beeld in de publicatie ook beschreven is in tekst. accessMode geeft dus nog geen eenduidig antwoord op de vraag: kan ik deze publicatie volledig waarnemen via mijn schermlezer. Metadataveld accessModeSufficient geeft dat antwoord wel.  

accessModeSufficient geeft met een toegangsmodus of een lijst van toegangsmodi aan op welke manier je de publicatie volledig kan lezen. Het geeft dus alle mogelijke manieren aan waarop een lezer de publicatie kan gebruiken. Mogelijke waarden bij dit metadataveld zijn wederom auditory, tactile, textual en visual. Het verschil is, dat deze gecombineerd kunnen worden met elkaar waardoor er een lijst ontstaat van alle mogelijke manieren om een publicatie te gebruiken.  

In het geval van een publicatie met tekst en afbeeldingen dan zal accessMode de volgende waarden bevatten:

<meta property="schema:accessMode">textual</meta>

<meta property="schema:accessMode">visual</meta>

Als alle afbeeldingen een goed tekstalternatief bevatten, dan zal accessModeSufficient de volgende waarden bevatten:

<meta property="schema:accessModeSufficient">textual,visual</meta>

<meta property="schema:accessModeSufficient">textual</meta>

Hiermee wordt gesteld dat de publicatie gebruikt kan worden door tekst te lezen en door afbeeldingen te bekijken. En dat de publicatie gebruikt kan worden door alleen tekst te lezen (eventueel ondersteund door hulptechnologie). Het antwoord op de vraag ‘kan ik deze publicatie volledig waarnemen met mijn schermlezer?’ is hier: ja.  

Als de afbeeldingen niet beschreven zijn, dan zal accessModeSufficient de volgende waarde bevatten:

<meta property="schema:accessModeSufficient">textual,visual</meta>

Door het ontbreken van de waarde met alleen textual is nu duidelijk dat de publicatie niet volledig waargenomen kan worden bij afhankelijkheid van tekstuele alternatieven. Het antwoord op de vraag ‘kan ik deze publicatie volledig waarnemen met mijn schermlezer?’ is hier: nee.  

De waarde auditory wordt toegepast als er auditieve fragmenten in een publicatie zitten. Maar kan ook op zichzelf (zonder andere modi) toegevoegd worden als alle inhoud beschikbaar is als vooraf opgenomen audio. Let op dat het bij auditory dus niet draait om tekst die door functionaliteit in de reader of door hulpsoftware omgezet wordt door spraak. Het draait hier echt om vooraf opgenomen audio.  

Bij accessModeSufficient draait het om de volledigheid. Is de volledige inhoud van de publicatie waarneembaar op een manier waarop een lezer het wil gebruiken? Het geeft aan of alle beschikbaar is in die modus, of slechts een deel. Daarom is dit metadataveld wellicht wat complexer te vullen, maar niet minder belangrijk. Voor een  

accessibilityFeature: metadata over eigenschappen (verplicht)

accessibilityFeature is metadata over toevoegingen en aanpassingen die bijdragen aan de toegankelijkheid van een publicatie. Het gaat hierbij soms over vanzelfsprekende toevoegingen. EPUB’s bevatten bijvoorbeeld doorgaans een inhoudsopgave. Ook als toegankelijkheid bij de ontwikkeling van de EPUB niet op de agenda heeft gestaan. Het toevoegen van beeldbeschrijvingen is meestal wel een verrijking van een EPUB die gedaan wordt met toegankelijkheid in het achterhoofd.

De lijst van toegestane waarden onder metadataveld accessibilityFeature is lang. Voor de meeste publicaties zullen de volgende metadata relevant zijn:

Navigatie:

• tableOfContents: publicatie bevat een navigeerbare inhoudsopgave aanwezig.  
• index: bevat navigeerbare index(en)
• structuralNavigation: koppen zijn juist en hiërarchisch opgemaakt.  
• pageBreakMarkers: de statische pagina-overgangen zijn gemarkeerd inde EPUB. Vaak komen deze pagina-overgangen overeen met een folio-uitgave.  
• pageNavigation: er is een paginalijst aanwezig waarmee genavigeerd kan worden naar statische pagina’s.  
• readingOrder: de leesvolgorde is logisch.
• ARIA: de publicatie bevat ARIA-rollen die de structuur en navigatie verbeteren.  

Alternatieven:

• alternativeText: er zijn alternatieve teksten aanwezig bij afbeeldingen.
• audioDesciption: er is audiodescriptie aanwezig bij video’s
• closedCaptions: er is (bedienbare) ondertiteling aanwezig in de video’s  
• openCaptions: er is ingesloten ondertiteling aanwezig bij de video’s.  
• transcript: er is een transcript aanwezig van auditieve informatie.  
• longDesciption: er zijn lange beeldbeschrijvingen aanwezig bij complexe afbeeldingen of visuele weergaves.  
• signLanguage: er is gebarentaal beschikbaar voor audio (in video)

Beveiliging:

• unlocked: er zijn geen DRM (digital rights management) of andere restrictieve protocollen toegepast op de EPUB.  

Extra verrijkingen:

• describedMath: er zijn tekstuele beschrijvingen aanwezig voor wiskundige vergelijkingen.
• displayTransformability: de publicatie beperkt niet de aanpassingen van tekst zoals veranderen van tekst- en achtergrondkleur, marges, lettergrootte en -afstand, woord-, regel en alinea-afstand, tekstuitlijning. De publicatie bevat bovendien geen afbeeldingen van tekst.  
• sychronizedAudioText: de publicatie bevat vooraf opgenomen audio van de volledige content van de publicatie en deze is gesynchroniseerd met de tekst.  
• ChemML, latex, latex-chemistry MathML, MathML-chemistry,: de publicatie bevat chemische of wiskundige vergelijkingen die geformatteerd zijn in een van door deze waarden aangeduide coderingen.  
• ttsMarkup: er is informatie toegevoegd aan de inhoud van de publicatie voor verbetering van  

Hier volgt een voorbeeld van deze metadata in een EPUB:

<meta property="schema:accessibilityFeature">tableOfContents</meta>

<meta property="schema:accessibilityFeature">readingOrder</meta>

<meta property="schema:accessibilityFeature">alternativeText</meta>

<meta property="schema:accessibilityFeature">unlocked</meta> 

accessibilityHazard: metadata over risico's (verplicht)

Niemand wil natuurlijk dat een publicatie fysiek risico of fysiek ongemak oplevert. Daarom kun je lezers van te voren waarschuwen als dit wel het geval kan zijn. Gelukkig komt het zelfden voor dat een e-book voor fysieke gevaren zorgt. Het zal voor veel uitgevers van digitale boeken dan ook weinig moeite kosten om het veld accessibilityHazard te vullen.  

Als lezen van een publicatie risico’s met zich mee kan brengen dan kan dat met de volgende waarden aangeduid worden:  

• flashing: de publicatie bevat content die flitst en daardoor een risico is voor mensen met bijvoorbeeld lichtgevoelige epilepsie. WCAG succescriterium 2.3.1 (drie flitsen beneden drempelwaarde) beschrijft exact wanneer er risico is.  
• motionSimulation: de publicatie bevat simulatie van beweging door bijvoorbeeld geanimeerde achtergrond, video of virtual reality. Dit kan risico’s met zich meebrengen voor mensen die hier gevoelig voor zijn. Voor wanneer dit een risico is, zijn geen specifieke criteria vastgesteld.  
• sound: de publicatie bevat plotselinge geluiden of geluiden van een specifieke aard die een risico’s met zich kunnen meebrengen als mensen daar gevoelig voor zijn. Voor wanneer dit een risico is, zijn geen specifieke criteria vastgesteld.

Als de inhoud van de publicatie geen risico met zich meebrengt, kan dit ook aangegeven worden. Dit kan specifiek (per type risico) of generiek met de volgende waarden:

• none
• noFlashingHazard
• noMotionSimulationHazard
• noSoundHazard

Het kan natuurlijk zijn dat een publicatie wellicht inhoud bevat dat een risico kan opleveren voor lezers, maar dat dit niet getoetst is. In dat geval kunnen de volgende waarden gebruikt worden:  

• unknown
• unknownFlashinHazard
• unknownMotionSimulationHazard
• unknownSoundHazard

EPUB Accessibilty 1.1 stelt dat een publicatie minimaal voldoet aan WCAG 2.0 niveau A. Hierbij wordt getoetst op gevaar door flitsen. De waarde over ‘flashing’ zal dus bekend zijn. Ook in de Europese toegankelijkheidsakte wordt gesproken over dat een publicatie geen risico mag opleveren voor een gebruiker.  

In de meeste gevallen zal het volstaan de volgende metadata over gevaren toe te voegen aan een EPUB:

<meta property="schema:accessibilityHazard">none</meta>

accessibilitySummary (aanbevolen)

Doel is om de lezer zo goed mogelijk te informeren over de (mate van) toegankelijkheid van de publicatie. Met de toegankelijkheidssamenvatting kan informatie die al verstrekt is over toegankelijkheid via andere velden aangevuld of uitgelegd worden. Bijvoorbeeld als je meer details kwijt wilt over een lettertype dat je bewust hebt uitgezocht ten behoeve van toegankelijkheid. Of als je aangegeven hebt dat er tekstalternatieven beschikbaar zijn, maar dat er van één afbeelding een beschrijving ontbreekt. Met accessibilitySummary heb je een vrij tekstveld beschikbaar waar je in begrijpelijke taal kunt uitleggen hoe toegankelijk de publicatie is. Probeer echter herhaling van informatie uit andere velden te voorkomen.  

Andere metadata

De toegankelijkheidsstandaard EPUB Accessibility 1.1 stelt nog meer eisen aan metadata die toegevoegd wordt. De standaard die gehanteerd wordt voor toegankelijkheid moet bijvoorbeeld vermeld worden. Deze metadata over conformiteit is besproken in artikel [link] over de standaard[/link]. In datzelfde artikel staat vermeld dat er ook toegankelijkheidsmetadata dient toegevoegd via een door de distributeur gehanteerde methode. Doorgaans ONIX.  

Daarnaast moet in het geval dat paginanummering overeenkomt met een papieren uitgave, vermeld worden in het ‘package’ bestand om welke uitgave het gaat. Dit staat uitgelegd in artikel [link] EPUB en paginanummering[/link].  

Vertaling informatie naar de klant

Verschillende metadatavelden werken samen om waardevolle informatie te geven aan de lezer. Daarom is het ook belangrijk om de verplichte velden ook daadwerkelijk te vullen. Als je bijvoorbeeld alleen metadataveld accessibiltyFeature vult, kan er onduidelijkheid ontstaan over de mate van toegankelijkheid. Metadata is namelijk redelijk zwart-wit. Je kunt value alternativeText toevoegen om aan te duiden dat er tekstalternatieven beschikbaar zijn. Als je deze value weglaat kan het zijn dat deze alternatieven er niet zijn, dat ze er wel zijn maar dat je er niet op getoetst hebt, of dat ze er niet zijn omdat er geen afbeeldingen zijn. Door accessMode ook te vullen kun je deze verwarring voorkomen. Immers, als de waarde ‘visual’ hier niet gebruikt wordt, is in ieder geval duidelijk dat er geen tekstalternatieven aanwezig zijn, omdat er geen afbeeldingen aanwezig zijn.  

Gelukkig hoeft een lezer deze redenatie niet zelf helemaal te doorlopen. De ontwikkelaars van readers hanteren conversiemodellen om de metadata om te zetten naar informatie de begrijpelijk is voor de klant. Een van de modellen die hiervoor breed gedragen wordt is de Accessibility Metadata Display Guide for Digital Publications 2.0.  

Laat zien wat je doet

Na het lezen van dit artikel, zul je wellicht denken dat je zojuist een flink pak aan informatie hebt ontvangen die niet eens direct bijdraagt aan het verbeteren van de toegankelijkheid van een publicatie. Dat klopt. Maar gebruikers informeren over hoe een publicatie in elkaar steekt help hen naar een betere gebruikservaring. Bovendien laat je zien hoe ver je bent en – hopelijk – hoe toegankelijk je publicaties zijn.  

De Nederlandse implementatiewet voortkomend uit de Europese toegankelijkheidsakte stelt bovendien dat een lezer vooraf geïnformeerd moet worden over de mate van toegankelijkheid van een digitaal boek. Daarom zijn veel grote boekverkopers en catalogi toegankelijkheidsmetadata aan het implementeren in hun systemen. Er komt informatie beschikbaar via zoekfilters en via de detailpagina’s van publicaties. De informatie die je nodig hebt om je distributeur mee te informeren over de toegankelijkheid van je publicaties, kun je ook direct gebruiken om de metadata in de EPUB te vullen. Daarbij, wellicht is het eenmalig veel werk om vast te stellen welke toegankelijkheidsmetadata van toepassing is op je publicaties, waarschijnlijk kun je daarna een groot deel van je fonds automatisch invullen en zal voor slechts een deel van je publicaties handmatig bekeken moeten worden of de metadata klopt.