Startpunt voor toegankelijke EPUB’s
EPUB Accessibility 1.1 is een cruciaal startpunt als je aan de slag gaat met toegankelijke EPUB’s. Het geeft een overzicht van alle issues waarmee je rekening moet houden als het gaat om toegankelijkheid. Daarnaast beschrijft het verrijkingen die je kunt toevoegen aan een publicatie. Daarmee zorgt het ervoor dat je niets over het hoofd ziet en je klant een gebruiksvriendelijke en robuuste publicatie aanbiedt die bovendien toegankelijk is.
In de standaard komen de eisen voor e-books langs die ook in de Europese toegankelijkheidsakte vermeld worden. Deze standaard wordt ondersteund door een naslagwerk waarin de EPUB Accessibility technieken worden beschreven. Deze technieken leggen duidelijk en met voorbeelden uit hoe je een gedegen e-book ontwikkeld en hoe je toegankelijkheidseigenschappen toepast op de meest optimale manier.
De standaard is gepubliceerd door de EPUB3 Working group (onderdeel van W3C). De versie 1.1. is de laatste aanbevolen versie door W3C (25 mei 2023). De standaard is duidelijk herkenbaar als W3C-standaard; het is geen handboek dat direct bruikbaar is voor iedereen. Het kan complex zijn om de standaard te doorgronden en te begrijpen wat nu precies de vereisten zijn. Daarom leggen we in dit artikel uit wat precies verwacht wordt van uitgevers van digitale publicaties.
Toegankelijk versus geoptimaliseerd
De standaard maakt onderscheid tussen twee soorten publicaties: de toegankelijke publicatie (Accessible Publication) en de geoptimaliseerde publicatie (Optimized Publication).
De publicaties die uitgeverijen uitgeven vallen onder de Accessible Publications. Deze publicaties moeten zo toegankelijk mogelijk zijn voor een zo groot mogelijke groep mensen met een beperking. Voor Accessble Publications zet de EPUB-standaard een aantal eisen op een rijtje waaraan voldaan moet worden.
Optimized Publications zijn publicaties die geoptimaliseerd zijn voor specifieke doelgroepen. Bijvoorbeeld voor blinde mensen die een publicatie willen lezen met een brailleleesregel. Er zijn onder andere extra witregels toegevoegd en afbeeldingen zijn volledig vervangen voor tekst. Door de aard van deze publicaties is het vaak niet mogelijk om te voldoen aan alle eisen die gesteld worden aan Accessible Publications. Dat wordt dan ook niet geëist. Wel wordt sterkt aanbevolen om de eindgebruiker via metadata zoveel mogelijk informatie te geven over de toegankelijkheid en aanpassingen in de Optimized Publication. Doorgaans maken uitgeverijen geen geoptimaliseerde publicaties voor specifieke doelgroepen. Voor Dedicon is het een kerntaak om publicaties te optimaliseren voor specifiek gebruik door mensen met een visuele beperking.
Conformiteit
De standaard maakt onderscheid tussen verplichte en optionele eisen aan EPUB’s, te herkennen aan de termen MAY, MUST, MUST NOT, OPTIONAL, SHOULD en SHOULD NOT. Deze termen zijn in kapitalen toegevoegd aan de tekst van de standaard. Wij vertalen deze termen vrij naar:
- moet of verplicht
- aanbevolen
Aan de slag: vier peilers van toegankelijke EPUB’s
Wat zijn nou de eisen aan een toegankelijke EPUB? EPUB Accessibility 1.1 maakt een verdeling van eisen aan publicaties:
- Toegankelijkheid: Sectie 3 (Accessible Publications) van de standaard beschrijft de eisen waaraan de publicatie moet voldoen om zo toegankelijk mogelijk te zijn voor lezers.
- Vindbaarheid: Sectie 2 (Discoverability) gaat over het laten ontdekken en gebruiken van toegankelijkheidseigenschappen in een publicatie door een lezer. Het gaat hier vooral over metadata.
- Distributie: Sectie 5 (Distribution) beschrijft eisen aan de manier waarop een publicatie gedeeld wordt met de eindgebruiker. Ook hier speelt toegankelijkheid een rol.
- Privacy en beveiliging: Sectie 6 (Privacy and security) beschrijft hoe toegankelijkheid niet ten koste mag gaan van privacy en beveiliging.
Hieronder lees je wat iedere eis inhoudt.
EPUB-eis 1: Toegankelijkheid
Van makers van digitale publicaties wordt verwacht dat ze deze zo toegankelijk mogelijk maken voor een zo groot mogelijke groep. Om deze verwachting behapbaar te maken staan er in EPUB Accessibility 1.1 een aantal eisen die hieraan bijdragen. Deze eisen hebben betrekking tot de WCAG, metadata, audio en tekst synchroon, en paginanummering.
WCAG
Het is verplicht dat je publicatie voldoet aan alle eisen zoals beschreven in de WCAG 2.0 op niveau A. Daarnaast wordt sterk aanbevolen om te voldoen aan de meest recente (door W3C aanbevolen) versie op niveau A en AA. Dat is op dit moment WCAG-versie 2.2. Alle AAA-criteria zijn optioneel.
Het lijkt omvangrijk: voldoen aan de gehele WCAG. Als je eerder een audit hebt laten uitvoeren van een website op de WCAG, dan schrikt dit je misschien af. Een EPUB is echter geen website. Doorgaans komen er weinig complexe elementen voor in een EPUB, denk aan interactie, formulieren of menu’s. Hierdoor kun je al een heel groot deel van de (complexe) checks links laten liggen. Daarnaast ken je je eigen product, je eigen sjablonen en wat er gebeurt tijdens conversies naar het eindproduct. Hierdoor kun je wellicht voor je hele fonds of voor een gehele serie eisen afvinken.
Conformiteit
Naast dat een publicatie zo toegankelijk mogelijk moet zijn, wordt verwacht dat je ook aangeeft welke standaard je hanteert voor toegankelijkheid. In een toegankelijke EPUB moeten minimaal de volgende metadatavelden gevuld zijn:
- conformsTo: met dit veld geef je aan welke normen voor EPUB je hanteert. Hierin vermeld je:
- De versie EPUB Accessibility (1.0 of 1.1)
- De versie WCAG (2.0, 2.1 of 2.2)
- Het WCAG conformiteitsniveau (A, AA of AAA)
- certifiedBy: met dit veld geef je aan welke partij de EPUB beoordeeld heeft op conformiteit aan toegankelijkheidsstandaarden. Dit hoeft geen externe onafhankelijke partij te zijn.
Het is daarnaast optioneel om de volgende velden te vullen:
- dcterms:date: de datum van de beoordeling van toegankelijkheid
- a11y:certifierCredential: referenties die de autoriteit bevestigen van de partij die de EPUB heeft beoordeeld.
- a11y:certifierReport: een url naar het rapport van de toegankelijkheidstoetsing.
Deze metadata wordt toegevoegd aan het ‘package’-document in de EPUB. Op pagina Evaluation Metadata (DAISY - Accessible Publishing Knowledge Base) staat uitgelegd hoe je deze informatie in EPUB3 en EPUB2 toevoegt.
Audio en tekst synchroon
In EPUB is het met ‘Media-overlays’ mogelijk om te luisteren en lezen tegelijk. Met een XML-bestand kan de vooraf opgenomen audio gesynchroniseerd worden met tekst. Synchronisatie van tekst [link naar geavanceerde functies] en audio heeft diverse voordelen voor de lezer. EPUB Accessibility 1.1 stelt diverse eisen aan de media-overlays. Deze gaan over de volledigheid van audio en over navigatie-elementen in de EPUB. Wat exact verplicht en aanbevolen is, staat beschreven in het artikel EPUB als geavanceerd luisterboek.
Paginanummering
In EPUB’s kan je paginanummering toevoegen. De nummering kan een lezer gebruiken om te navigeren op een niveau waar hoofdstukken of paragrafen niet toereikend zijn. Daarnaast kan deze paginanummering overeenkomen met de folio-uitgave. Dit heeft als voordeel dat verwijzingen naar paginanummers ook bruikbaar zijn voor lezers van digitale uitgaven. Bijvoorbeeld in een educatieve setting of bij deelname aan een leesclub. Als er paginanummers aanwezig zijn in een EPUB dan moeten deze voldoen aan een aantal eisen. Het artikel Paginanummering van EPUB's beschrijft deze voorwaarden.
Het is verplicht om in een EPUB specifieke toegankelijkheidsmetadata beschikbaar te stellen. Dit gebeurt via het ‘package’-document in je EPUB. Deze metadata geven gebruikers informatie over de mate van toegankelijkheid van de content. Hierdoor weten ze of ze de publicatie kunnen gebruiken en op welke wijze.
Verplichte metadatavelden zijn:
- accessMode
- accessibilityFeature
- accessibilityHazard
Aanbevolen metadatavelden zijn:
- accessibilitySummary
- accessModeSufficient
De details over de toepassing van deze metadata zijn beschreven in artikel EPUB-eis discoverability.
EPUB-eis 3: Distributie
EPUB-publicaties zijn zo ontworpen dat ze via allerlei kanalen hun weg kunnen vinden naar de lezer. Bijvoorbeeld via een reader-platform zoals KOBO. Of als download via een webwinkel of via het leensysteem van de Online Bibliotheek. Natuurlijk heeft een uitgeverij minder invloed op wat er met het e-book gebeurt, zodra het zich in het distributiekanaal van een externe partij bevindt. Het is voornamelijk de verantwoordelijkheid van deze externe partijen dat de catalogi en readers toegankelijk zijn. Maar een uitgeverij kan wel voorkomen dat iets verkeerd gaat, doordat de EPUB op verkeerde wijze is ontwikkeld of omdat er essentiële informatie mist over de EPUB.
Om te voorkomen dat er door de uitgeverij beperkingen ontstaan in het verstrekken van een e-book aan de klant, worden twee eisen aan een EPUB gesteld:
- DRM-technieken (Digital Rights Management) mogen het gebruik van het e-book met hulpsoftware niet beperken. Hierbij gaat het vooral om het beperken van gebruik van tekst. Het beveiligen van bijvoorbeeld kopiëren van tekst, kan ook het gebruik van tekst-naar-spraak of andere toegankelijkheidsfunctionaliteiten belemmeren.
- Er moet toegankelijkheidsmetadata verstrekt worden die aansluit bij het systeem dat de distributeur gebruikt. Hierbij wordt een andere methode gebruikt dan omschreven bij Vindbaarheid. Bij vindbaarheid wordt de metadata ingesloten in de EPUB. Deze is pas beschikbaar voor de klant, zodra de klant de publicatie opent en gebruikt. Nu spreken we van metadata die verstrekt wordt onafhankelijk van het EPUB-bestand. Dus bijvoorbeeld samen met andere metadata zoals auteur, ISBN, jaar van uitgave. Doorgaans gaat dit via metadata in ONIX. Het CB ondersteunt het verstrekken van deze metadata in hun systeem.
Deze eisen voor distributie zijn sterk aanbevolen, maar niet verplicht volgens EPUB Accessibility 1.1
EPUB-eis 4: Privacy en beveiliging
Deze eis zal voor veel publicaties niet relevant zijn. Het is met name toegevoegd voor (toekomstige) EPUB’s die geavanceerde functionaliteiten bevatten. Bijvoorbeeld functionaliteiten waarbij de EPUB zelf (niet de reader) gegevens registreert en opslaat over de gebruiker. Het kan bijvoorbeeld gaan om gegevens die verzameld worden door interactie met de gebruiker, insluiten van formulieren in het bestand of registreren van gebruiksstatistieken, voorkeuren of zoektermen binnen een EPUB.
De focus van de richtlijn ligt op het registreren van gegevens van een persoon die te koppelen zijn aan een beperking of aan de voorkeur van gebruik van toegankelijkheidskenmerken van een EPUB. Dit is privacygevoelige informatie die gebruikt kan worden bij het maken van profielen van personen. Deze profielen kunnen – goed bedoeld – gebruikt worden om gebruikers direct de juiste EPUB-versie of juiste instellingen te bieden.
Deze eis stelt nadrukkelijk dat áls de gebruiker toestemming geeft om gegevens over hun persoonlijke voorkeuren op te slaan, deze gegeven privé gehouden moeten worden. Dat wil zeggen, dat deze data niet gedeeld mogen worden met andere partijen.
Daarnaast stelt de eis dat ontwikkelaars geen data mogen verzamelen en opslaan over de type zoekopdrachten bij het zoeken naar inhoud te linken aan toegankelijkheidskenmerken. Deze informatie kan gebruikt worden om profielen te maken van gebruikers.
Ook deze sectie over privacy en beveiliging is aanbevolen en dus niet verplicht volgens EPUB Accessibility 1.1
Samenvattend overzicht: verplichte en sterk aanbevolen eisen
Er is nogal wat aan verplichtingen en aanbevelingen voorbij gekomen. Hier plaatsen we de eisen nog eens bij elkaar. Advies is om artikelen over [link]audio en tekst sychroon[/link], [link]paginanummers[/link] en [link]metadata in EPUB[/link] te lezen indien dit relevant is voor jouw publicaties.
Verplicht
De standaard EPUB Accessibility 1.1 stelt uitgevers van publicaties het volgende verplicht:
- De publicatie voldoet aan de eisen gesteld in WCAG 2.0 op niveau A
- Als audio en tekst gesynchroniseerd zijn, dan is de audio volledig en voldoet de EPUB aan alle EPUB3-eisen.
- Als paginanummers toegevoegd worden aan de EPUB, dan moet het papieren equivalent van de uitgave vermeld worden (indien relevant). Ook moet er een paginalijst toegevoegd worden aan het bestand.
- De volgende metadatavelden zijn gevuld:
- conformsTo
- certifiedBy
- accessMode
- accessibilityFeature
- accessibilityHazard
Aanbevolen
De standaard EPUB Accessibility 1.1 doet uitgevers van publicaties de volgende (sterke) aanbeveling:
- Laat de publicatie voldoen aan de eisen gesteld in WCAG 2.2 op niveau A en AA
- Als audio en tekst gesynchroniseerd zijn, zijn er specifieke eisen over leesvolgorde en navigatie.
- Als paginanummers toegevoegd worden aan de EPUB dan zijn er pagina-markeringen toegevoegd in het bestand.
- De volgende metadatavelden zijn gevuld:
- dcterms:date (geassocieerd met cerfifiedBy)
- a11y:certifierCredential
- a11y:certifierReport
- accessibilitySummary
- accessModeSufficient
Sterke aanbeveling van ons is om je te verdiepen in het artikel over metadata voor EPUBS. Daarnaast adviseren we je te verdiepen in de artikelen Audio en tekst synchroon (media-overlays) en Paginanummering als dit relevant is voor je publicatie.
