Innovatieve collectie: Maak Muziek

Blinde kinderen maken eenvoudig kennis met muziek

Muziek is een universele taal die mensen samenbrengt, ongeacht leeftijd, achtergrond of fysieke beperkingen. De experts van Dedicon hebben dit besef omgezet in actie door een collectie innovatieve lesmethodes te ontwikkelen: Maak Muziek. Deze methode is specifiek ontworpen voor blinde en zeer slechtziende kinderen, met als doel hen te introduceren in de wereld van muziek.

Maak Muziek begon met een bescheiden initiatief; een introductie voor ukelele. Productmanager Julian Nauta: ‘De methode voor ukelele richt zich op kinderen vanaf een jaar of negen en bestaat uit audiogeleide lessen in combinatie met voelbare tekeningen. Die tekeningen geven aan waar je je vingers moet zetten en welke akkoorden je moet aanslaan. En helemaal aan het einde van de methode zit nog een kleine aanzet tot de braille muzieknotatie. Daarmee laten we de leerlingen zien hoe braille bladmuziek eruitziet. Deze aanpak zorgt ervoor dat zelfs kinderen die het braille nog niet machtig zijn, een eerste kennismaking met muziek kunnen ervaren. Het mooie van deze methode is dus dat kinderen de lessen zelfstandig thuis kunnen volgen. We hebben ingezet op een laagdrempelige kennismaking en motivering door succes.’

Methodes voor ukelele, piano en blokfluit

De methode voor ukelele heeft inmiddels een vervolg gekregen met een beginnersboek braille bladmuziek voor de piano. Deze is bedoeld voor kinderen vanaf twaalf jaar, maar ook zeer geschikt voor non-visuele volwassenen die met piano willen beginnen. Anders dan bij de ukelele-methode is het hierbij wel van belang dat de leerling al enigszins literair braille kan lezen. Nauta: ‘Bij deze methode combineren we de vaardigheid van braillemuziek leren lezen met het leren bespelen van een instrument. De lezers leren hoe muzieknoten en -tekens in braille worden weergegeven en hoe ze die op de piano moeten spelen.’

Momenteel werken de specialisten van Dedicon aan een nieuwe Maak Muziek-methode, die voor blokfluit. Deze methode is bedoeld voor jonge kinderen, vanaf een jaar of zes, die – gelijk aan de ukelele-methode – nog geen braille beheersen. ‘Het idee achter deze methode is hetzelfde als die van de ukelele; het is een eerste kennismaking met muziek, nog voordat je noten kan lezen. Het legt de basis voor instrumentbeheersing en muziek maken’, aldus Julian Nauta.

Multidisciplinaire expertises

De ontwikkeling van de Maak Muziek-methodes vereist een breed scala aan expertises en samenwerking, waarin Dedicon haar innovatiekracht en kennis volledig benut. Van didactische specialisten tot braille-experts en van samenwerking met muziekdocenten tot audio-professionals, iedereen speelt een cruciale rol bij de totstandkoming van de Maak Muziek-methodes.

  • Didactische expertise:

    De didactische specialisten van Dedicon zorgen ervoor dat de inhoud van de methodes begrijpelijk en motiverend voor de doelgroep is. Zij stemmen de lesmaterialen af op de leeftijd en belevingswereld van blinde en slechtziende kinderen, waarbij rekening wordt gehouden met hun unieke leerbehoeften.

  • Braille expertise:

    Eén van de grootste technische uitdagingen bij de ontwikkeling van de piano-methode is de combinatie van tekst en braille bladmuziek in één document. De braille-experts van Dedicon spelen hierbij een essentiële rol. Zij beheersen braille bladmuziek en normale notenschrift tot in de puntjes kennen. Zij zorgen ervoor dat het niet-lineaire notenschrift naar het lineaire braille wordt omgezet (zie kader) en zorgen ervoor dat de opmaak voldoet aan de specifieke eisen van muzieknotatie.

  • Muzikale expertise: 

    En het moet natuurlijk ook kloppen. Om de inhoudelijke nauwkeurigheid te waarborgen, werkt Dedicon nauw samen met professionele muziekdocenten. Deze experts, waaronder jazzpianist Bert van den Brink en brailletrainer en musicus Sandra Smit, leverden waardevolle inzichten in hoe muziekonderwijs voor blinde en slechtziende leerlingen het beste kan worden vormgegeven.

  • Audio Expertise:

    De productie van hoogwaardige audiofragmenten is uiteraard essentieel voor de Maak Muziek-methodes. De experts van Dedicon’s audiostudio’s werken daartoe samen met gekwalificeerde voorlezers en met muziekdocenten om instructies en muzieksamples op te nemen die makkelijk door de leerlingen te volgen zijn. De hoge geluidskwaliteit en duidelijke integratie van de audio met de lesmethode dragen bij aan het succes van de methode.

Het coördineren van al deze verschillende disciplines vereist effectief projectmanagement. Julian Nauta: ‘Als coördinator van het project zorg ik ervoor dat alle onderdelen soepel samenwerken en houd ik de kwaliteit nauwlettend in de gaten. En dat mensen elkaar helpen door hun eigen expertise te benutten, waardoor er iets heel moois ontstaat. We gaan daarbij iteratief te werk, een proces van ontwikkelen, testen, opnieuw aanpassen en finetunen, en weer testen. Uiteraard is de feedback van gebruikers uit de doelgroepen hierbij essentieel.’

Unieke combinatie

Wat maakt de Maak Muziek-methodes zo bijzonder? Julian Nauta: ‘De ukelele en blokfluit-methodes zijn vooral heel laagdrempelig. Blinde en zeer slechtziende kinderen kunnen aan de hand van de audiolessen en voelbare tekeningen al snel stappen maken. Dat motiveert. En wat vooral de pianomethode bijzonder maakt, is dat deze het leren lezen van braillebladmuziek combineert met het leren bespelen van een instrument. Dit maakt de methode niet alleen innovatief, maar ook zeer effectief. 
Een ander uniek aspect is de beschikbaarheid van een zwartschriftversie van de pianomethode, wat het mogelijk maakt voor ziende muziekdocenten om visueel beperkte leerlingen te begeleiden. Zij hoeven zelf het braille dus niet te beheersen. Deze inclusieve aanpak zorgt ervoor dat de methode niet alleen in speciaal onderwijs gebruikt kan worden, maar ook in het reguliere muziekonderwijs.’

[tekst gaat verder onder afbeelding]

braille bladmuziek en zwartdruk bladmuziek

[fotobijschrift: In braille bladmuziek zijn sommige dingen dus anders dan in zwartschrift bladmuziek. Het belangrijkste verschil is dat alle muzikale informatie in braille lineair, dus achter elkaar wordt geschreven. In zwartdruk staat informatie tweedimensionaal weergegeven: horizontaal de tijd, verticaal de toonhoogten en samenklanken. Omdat een blinde musicus niet tegelijk kan lezen en spelen, zal hij het stuk eerst moeten instuderen en uit zijn hoofd leren.]

Focussen op de essentie

De ontwikkeling van de Maak Muziek-methodes was niet zonder uitdagingen. Het bepalen van de juiste ‘scope’ bijvoorbeeld. Julian Nauta: ‘Een belangrijk inzicht is dat we telkens de focus moeten houden op de essentie, om te voorkomen dat de methode te uitgebreid of te complex wordt. Als je ermee bezig bent, ben je al snel geneigd er meer in te stoppen dan verantwoord of nodig is. Voortdurend blijven afstemmen met de experts is nodig om een goede balans tussen toegankelijkheid en diepgang te krijgen. Ter illustratie: bij de ontwikkeling van de blokfluitmethode hebben we al vroeg in het proces met de muziekdocent om de tafel gezeten. Het instrument vraagt namelijk om enige basistechnieken, al voordat je begint met het leren spelen van enkele noten. Hoe je erin blaast en hoe je hem vasthoudt zijn belangrijke vaardigheden die vooraf aangeleerd moeten worden.’

Waardering vanuit het buitenland

Dedicon heeft met de Maak Muziek-collectie een solide basis gelegd voor toegankelijke muziekeducatie. De Maak Muziek-methodes worden inmiddels zeer positief ontvangen. Muziekdocenten en leerlingen waarderen de gebruiksvriendelijkheid en de mogelijkheid om op een gelijkwaardige manier muziek te leren. De braille bladmuziek-methode in het bijzonder, heeft zelfs internationale interesse gewekt. Zo hebben organisaties als Vision Australia en de Engelse RNIB geïnformeerd naar de mogelijkheden om de methode te laten vertalen. Maar de ambitie van Dedicon reikt verder. Nauta: ‘We zien graag dat de methodes geïntegreerd worden in het reguliere muziekonderwijs en dat ze op termijn bijdragen aan een gelijkwaardiger muziekexamen voor blinde en slechtziende leerlingen.’

Al met al is de Maak Muziek-collectie een tastbaar voorbeeld van hoe innovatie, samenwerking en expertise kunnen leiden tot een inclusievere wereld. Dedicon blijft zich inzetten om barrières te doorbreken en nieuwe mogelijkheden te creëren voor iedereen die van muziek wil genieten, ongeacht hun beperkingen. Zo komen we verder.

Braille bladmuziek

Stephan Handels, expert braille bladmuziek bij Dedicon, legt aan de redactie van audiotijdschrift Zienswijs uit wat braille bladmuziek is en hoe Dedicon muziekstukken omzet naar een toegankelijke vorm in braille. Beluister het interview:

Meer weten?